Kiểm soát động dục trên heo nái bình thường và heo nái có vấn đề

Lợi nhuận của trang trại phụ thuộc vào số heo con cai sữa từ tổng số heo nái giống được nuôi trong trại tức là đạt được mục tiêu nhân giống hàng loạt. Khi công tác nhân giống hàng loạt của trại không tốt, tạo ra các ô chuồng trống, số heo con cai sữa và heo thịt vỗ béo giảm, làm năng suất trại giảm đáng kể. Động dục hàng loạt muốn hiệu quả đòi hỏi phải có đủ số heo nái và số heo nái hậu bị đã chuẩn bị sẵn sàng (heo nái khỏe mạnh và đã thành thục về tính). Số heo nái sẵn sàng cho động dục hàng loạt phụ thuộc vào công tác quản lý và dự đoán thời gian động dục trở lại của heo nái. Việc quản lý heo nái hậu bị thay thế đàn có ảnh hưởng trực tiếp đến chu kỳ sinh sản của chúng về sau.

Quản lý heo nái hậu bị

Một vấn đề thường gặp trong thực tế là một số heo nái hậu bị (5-15%) không động dục trong khoảng thời gian hợp lý sau khi nhập trại (ví dụ 28 ngày). Lúc đó, những heo nái hậu bị thay thế đàn này được chia làm 3 nhóm như sau:

1. Những heo nái hậu bị có chu kỳ động dục trong vòng 10 ngày sau khi nhập trại.
2. Những heo nái hậu bị động dục vào 10-28 ngày sau khi nhập trại.
3. Những heo nái hậu bị động dục từ 28 ngày sau khi nhập trại.

Luôn đảm bảo đủ số lượng heo nái hậu bị thay thế đàn nhập trại sẽ giúp trại nâng cao năng suất tốt hơn so với việc bỏ lỡ chu kỳ động dục hàng loạt.

Bảng 1. Thời gian động dục của nái và khả năng sinh sản

Điều này càng nhấn mạnh việc chọn mua và quản lý heo nái hậu bị thay thế đàn trước khi nhập chúng vào trại là vô cùng quan trọng và sử dụng một con đực thí tình thích hợp. Một con đực đạt chuẩn ít nhất phải từ 10 tháng tuổi trở lên, có libido cao (chảy nướng miếng và đứng im khi được kích thích). Đối với những heo hậu bị thuộc nhóm 2 và 3 có vấn đề lên giống thầm lặng bị bỏ lỡ (đã thử qua đực thí tình) hoặc những con trưởng thành muộn chúng ta nên bỏ qua, tiêu hủy, không chọn vì khả năng sinh sản của chúng rất thấp. Tuy nhiên, nếu muốn giảm áp lực tiêu hủy, có thể tiêm cho mỗi con một liều eCG/hCG để kích thích heo hậu bị động dục. Để tránh lãng phí, toàn bộ heo nái có vấn đề bao gồm cả heo hậu bị và heo nái dạ (nái đã đẻ nhiều lứa) nên được phát hiện sớm, điều trị và loại bỏ kịp thời.

Hình 2. Một con đực kém, quá non tuổi nên khi đứng trước nái động dục, nó vẫn ngủ.

Đôi khi việc dùng heo đực thí tình để phát hiện heo nái động dục là không hiệu quả, ví dụ trong trường hợp heo nái bị vô sinh theo mùa. Trong trường hợp đó, can thiệp bằng hormone gonadotrophic ECG hoặc sự kết hợp của ECG và hCG sẽ cho hiệu quả tốt hơn. Đối với heo nái hậu bị và heo nái đẻ lứa đầu, việc kết hợp cả ECG và hCG sẽ cho hiệu quả tốt hơn so với việc chỉ dùng 1 mình ECG, mặc dù 2 đối tượng này phải dùng ECG ở liều cao hơn (1000 và 600 IU tương đương cho heo nái hậu bị và nái tơ). Đây có thể là phương pháp điều trị lâm sàng khá hiệu quả và có thể dùng để chủ động chẩn đoán heo nái vô sinh.

Khi ECG/hCG được dùng cho heo nái hậu bị trước tuổi dậy thì sẽ có đến 30% heo nái có thể không biểu hiện động dục và trong số heo nái động dục, cũng có khoảng 30% heo nái có thể không có chu kỳ động dục thường xuyên, đều đặn. Khả năng những heo hậu bị sau khi dùng thuốc có chu kỳ động dục đều đặn (>90%) là không cao, những heo này có xu hướng giống với những heo hậu bị lên giống tự nhiên và khả năng sinh sản thường khá cao. Nếu một nhóm heo nái hậu bị đáp ứng kém sau khi điều trị (ví dụ chỉ có <50% động dục) thì nguyên nhân có thể là do heo nái hậu bị đã bước vào chu kỳ động dục và như vậy sẽ không đáp ứng với gonadotrophin. Trong trường hợp đó những nghiên cứu tổng thể nhằm quản lý và phát hiện động dục là cần thiết.

Quản lý heo nái

Có 4 nhóm heo nái như sau:

1. Heo nái trên 2 lứa đẻ và heo nái già ăn uống tốt trong thời gian cho con bú.
2. Heo nái mới đẻ 1 lứa và những con ăn uống không tốt trong thời gian cho con bú.
3. Heo nái không động dục sau cai sữa 7 ngày.
4. Heo nái lên giống lại bình thường.

Nếu thời gian động dục trở lại của heo nái quá dài (> 5 ngày sau khi cai sữa) thì việc động dục hàng loạt sẽ trở nên khó khăn hơn và hiệu suất khai thác của heo nái cũng giảm theo. Heo nái tơ thường chậm động dục trở lại hơn so với heo nái dạ đặc biệt là vào những tháng nắng nóng. Trong trường hợp dữ liệu quản lý đàn cho thấy có sự xuất hiện của heo nái chậm động dục lại hoặc tỷ lệ heo nái tơ trong đàn cao, thì việc xử lý ECG/hCG cho tất cả heo nái vào ngày cai sữa hoặc sau khi cai sữa 1 ngày có hiệu quả tốt đối với việc kích thích động dục. Đối với heo nái dạ chậm động dục lại (không động dục 7 ngày sau cai sữa), tiêm cho mỗi con 1 mũi gonadotrophin sẽ hiệu quả và tiết kiệm hơn. Việc điều trị có hiệu quả hay không phụ thuộc vào việc chẩn đoán chính xác tới mức nào và nguyên nhân dẫn đến việc heo nái chậm động dục là gì. Ví dụ như khả năng đáp ứng của buồng trứng với các kích thích của nội tiết tố.

Để kích thích động dục hàng loạt: cung cấp cho mỗi heo nái 1 liều GnRH vào thời điểm 96h (4 ngày) sau khi cai sữa, sau khi tiêm 5 ngày, heo nái sẽ rụng trứng và ta tiến hành thụ tinh nhân tạo đồng loạt cho toàn bộ heo nái vào 1 thời điểm cố định. Điều này mang lại nhiều lợi ích hơn cho các hệ thống chăn nuôi mở – nơi mà heo nái được di chuyển tự do qua các gian khác nhau trong chuồng nuôi trong tuần cai sữa. Việc thụ tinh cùng thời điểm còn tạo điều kiện cho các trang trại chăn nuôi chọn lựa và sử dụng những heo đực giống tốt nhất, từ đó ảnh hưởng tích cực lên hiệu quả của quá trình thụ tinh.

Hình 3. Những con heo nái cai sữa trong tuần đang chuẩn bị được thụ tinh đồng loạt